Wikipedija

Alojs Andricki

serbski katolski duchowny, martrar

Alojs Andricki (němsce Alois Andritzki, tež Aloys Andritzki; * 2. julija 1914 w Radworju; † 3. februara 1943 w koncentraciskim lěhwje Dachau) bě serbski katolski duchowny a martrar Mišnjanskeho biskopstwa. Wón běše wurazny přećiwnik nacionalsocializma a bu w Dachauskim koncentraciskim lěhwje zamordowany. Andricki bu 2011 jako prěni Serb zbóžnoprajeny. Jeho wopomnjenski dźeń je 3. februar.

Alojs Andricki (1914–1943).

Žiwjenje wobdźěłać

Pochad a studijne lěta wobdźěłać

Alojs Andricki, syn wučerja Jana Andrickeho a Madleny (rodź. Cyžec) a bratrowc Mikławša Andrickeho, narodźi so 1914 jako štwórte ze šěsć dźěći w Radworju. Třo bratřa (Jan, Gerard a Alfons) studowachu tohorunja teologiju. Sotra Marta (1922–2016) bydleše hač do swojeje smjerće w ródnym Radworju.

Andricki wopytowaše wot lěta 1921 ludowu šulu w Radworju, hdźež běše jeho nan šulski nawoda. Po štyrjoch lětach změni wón na Budysku Katolsku wyšu a natwarjacu šulu, hdźež maturu z wuznamjenjenjom złoži. Wot 1934 do 1937 studowaše na filozofisko-teologiskej akademiji w Paderbornje a zastupi po tym do měšniskeho seminara w Smochćicach. Dnja 30. julija 1939 wuswjeći biskop Petrus Legge Alojsa Andrickeho w Tachantskej cyrkwi w Budyšinje na měšnika. Swoju primicu woswjeći wón 6. awgusta 1939 w domjacej wosadźe w Radworju.

Jako šuler běše Andricki sobustaw a mjez 1931 do 1933 starši gymnazialneho towarstwa Włada. W Radworju wutwori so 1933, po tym zo sportowe zjednoćenstwo Sokoł swoju dźěławosć zastaji „Radworska katolska hólčina“. Mjez 1933 a 1934 běše Alojs Andricki prěni nawoda hólčiny, kotraž měješe młodostnych nabožnje a narodnostnje kubłać a sportowsce hromadźe zwjesć. Za čas swojeho studija wuzwoli so wón 1936 na redaktora a staršeho serbskeho studentskeho časopisa Serbski student.

Kapłanstwo w Drježdźanach wobdźěłać

W lěće 1939 nastupi Andricki kapłanstwo při Drježdźanskej Dwórskej cyrkwi, hdźež wukonješe předewšěm nadawki dušepastyrja za młodostnych, prefekta Drježdźanskich kapałnikow a prezesa Drježdźanskeje Kolpingoweje swójby. Swojeje sprawnosće, wotpokazowaceho wustupowanja napřećo nacionalsocialistiskej ideologiji w zjawnosći a serbskeho pochada dla, běše dušepastyr Andricki NSDAP a statnym organam njepřijomny. Ze swojim prezesom A. Andrickim předstajichu kapałnicy dnja 5. januara 1941 Oberufersku hru wo Jězusowym narodźe („Oberuferer Weihnachtsspiele“) w Drježdźanskej Dwórskej cyrkwi. Při dalšim předstajenju 12. januara 1941 w Pirnje wobčušleše Gestapo předstajenje, na čož sćěhowachu wótre rozestajenja.

 
Něhdyši row Alojsa Andrickeho we wulkim rownišću měšnikow Stareho katolskeho kěrchowa w Drježdźanach.

Zajeće wobdźěłać

Alojs Andricki dyrbješe so spočatnje z přesłyšowanjemi zatrašić, zaja pak so 21. januara 1941 wot Gestapo. Po dalšich přesłyšowanjach dowjedźechu jeho 7. februara 1941 do Drježdźanskeho přepytowanskeho jastwa na George Bährowej. Před Drježdźanskim wosebitym sudnistwom bu 15. julija 1941 dla „zachribjetnych nadpadow na stat a stronu“ (t. mj. „Zakoń wo zachribjetnosći“) wobskorženy a k šěsć měsacam kłódy zasudźeny. Dokelž so jemu přepytowanska jatba přiliči, měješe so Andricki hižo w awgusće 1941 do swobody pušćić, přewjezechu jeho pak dnja 27. awgusta hnydom zaso do škitneje jatby. Andricki so wobstajnje spjećowaše, z nacionalsocialistami dźěłać, a bu dnja 2. oktobra 1941 z Drježdźan do Dachauskeho koncentraciskeho lěhwa transportowany. Tam bě z druhimi duchownymi w „fararskim bloku“ zaměstnjeny. Nawod lěhwa připokaza jemu čisło jateho 27829.

Wotpowědnje swojemu měšnistwu prócowaše so kapłan Andricki najebać njepřihódnych wuměnjenjow za čas přebywanja w lěhwje wo wědomje křesćanske zmyslenje a žiwjenje. Hromadźe z druhimi duchownymi studowaše prawidłownje Swjate pismo a wutwori z nimi liturgiski kruh. Andricki přizamknje so skupinje měšnikow Schönstattskeho duchowneho hibanja a zezna załožerja hibanja Josefa Kentenicha, kotryž so 13. měrca 1942 do Dachauskeho měšniskeho bloka zapokaza.[1] W decembru 1942 wudyri hubjenych hygieniskich wuměnjenjow dla tyfus pola njedozežiwjenych w lěhwje. Krótko po hodźoch lěta 1942 schori tež Alojs Andricki, přizjewi so pak hakle 19. januara w rewěrje chorych. W tutym času ležeše hromadźe z Hermannom Scheipersom w barace za chorych na brjušny tyfus. Próstwu wo spožčenju swjateho woprawjenja na smjerć choremu Andrickemu wotpokaza hladar jatych a jeho na to z injekciju zajědojći. Andricki zahiny w starobje 29 lět.

Popjelnicu morjeneho měšnika, kotruž Dachauske zarjadnistwo swójbje připósłała, pochowachu 15. apryla 1943 w Drježdźanach na Starym katolskim kěrchowje při Bjedrichowej dróze. Dnja 5. februara 2011 přenjesechu popjelnicu w přitomnosći tysacych wěriwych w swjedźenskim procesionje do Drježdźanskeje katedrale.

 
Zbóžnoprajenje Alojsa Andrickeho před katedralu w Drježdźanach

Kanonizacija wobdźěłać

Zbóžnoprajenje Alojsa Andrickeho zahaji biskop Joachim Reinelt z informatiwnym procesom 2. julija 1998 na putniskej Božej mši w Róžeńće. Po tym zo so proces na płoninje biskopstwa 2001 zakónči, přepoda vatikanski postulator jurist Andrea Ambrosi 6. meje 2003 w Drježdźanach biskopej poziciju wo martrarstwje, „Positio super martyrium“. Dnja 10. decembra 2010 zdźěli kongregacija za zbóžno- a swjatoprajenje w Romje, zo je proces zbóžnoprajenja wotzamknjeny. Hižo 5. februara 2011 běchu so w swjedźenskim procesionje smjertne powostanki duchownych Alojsa Andrickeho, Bernharda Wenscha a Aloysa Scholzy wot Stareho katolskeho kěrchowa do Katedrale swjateje Trojicy (katolska Dwórska cyrkej) přenjesli, hdźež so popjelnicy na martrarskim wołtarju namakaja. Swjatkownu póndźelu 13. junija 2011 bu Alojs Andricki w pontifikalnej Božej mši, kotrejž slěduja wjace hač 2000 wěriwych, před katedralu zbóžnoprajeny.[2] Z tym je Andricki prěni zbóžny Serb a zdobom prěni zbóžny rodźeny Saksa.

Spomnjenja a počesćowanja wobdźěłać

Wopomnišća wobdźěłać

 
Wopomnjenska tafla při Radworskej Křižnej cyrkwi
 
Kopolak dopomni wot junija 2011 na Hrodowym naměsće w Drježdźanach na Alojsa Andrickeho.

Na prěnjej Schadźowance po Druhej swětowej wójnje, kotraž wotmě so jutry 1946 w Radworju, počesćichu serbscy studenća swojeho něhdyšeho staršeho z wopomnjenskej taflu při Křižnej cyrkwi. Při Kukowskim hrodźišću připrawichu 1984 serbscy młodostni křiž, kotrehož napismo złoži so na primicny wobraz Alojsa Andrickeho. Wot tutoho časa je hrodźišćo zdobom zetkanišćo katolskeje młodźiny. W samsnym lěće připrawi so tež při ródnym domje Andrickeho w Radworju koporowy relief grafikarja Wernera Juzy jako wopomnjenska tafla. W zwisku z přihotowanjemi jeničkeho zjězda katolikow w NDR, so w februaru 1987 w Drježdźanach dróha po Andrickim pomjenowa,[3] ale tež w Budyšinje a Radworju stej dróze po nim pomjenowanej. W Drježdźanskej Katedrali swjateje Trojicy a wot lěta 1993 tež w Dachauskim muzeju stej tafli k wopominanju Alojsa Andrickeho připrawjenej.

Radworska katolska pěstowarnja nosy mjeno „Dom Alojsa Andrickeho“ a w delnjošleskim Rząsiny je zakładna šula wot lěta 2005 po Alojsu Andrickim pomjenowana. K wopominanju Alojsa Andrickeho dari Radworska wosada zwón, kotryž so 4. februara 1990 wuswjeći a jako šesty zwón na cyrkwinej wěži připrawi. Dokelž měješe wona brach w materialu, je so wona zwonkownje identisce znowa zlała. W Radworskej kapałce, hdźež namaka so tež Njeswačanska madona, je wot lěta 2010 wokno z jeho podobiznu. Při wołtarju je popjeł třoch martrarjow Alojsa Andrickeho, Bernharda Wenscha a Aloysa Scholzy zaměstnjeny, kotryž so ze Stareho katolskeho kěrchowa w Drježdźanach wuwza. Lipšćanska Katolska studentska wosada woli 2013 Alojsa Andrickeho jako patrona za nowu kapałku na tamnišej Harkortowej dróze.

Wopomnjenski dźeń wobdźěłać

Zhromadnje z towarstwom „Münchner-Platz-Komitee e. V.“ wěnowaše Drježdźanska załožba „Stiftung Sächsische Gedenkstätten zur Erinnerung an die Opfer politischer Gewaltherrschaft“ wopomnjenski dźeń Spomnjenja woporow nacionalsocializma 27. januara 1998 Alojsej Andrickemu a čěskej žurnalistce Milenje Jesenskej.

W zwisku ze zbóžnoprajenjom postaja so 3. februar jako katolski wopomnjenski dźeń Alojsa Andrickeho.

Recepcija wobdźěłać

W lěće 1967 wuda Marja Kubašec literarnu biografiju Alojs Andricki, w kotrejž bój wojowarja, martrarja přećiwo fašizmej a wo dostojny přichod čłowjeka skicuje.[4] Kniha wuńdźe 1979 a 1999 w Ludowym nakładnistwje Domowina znowa.

We wuměłskej widejowej instalaciji Andricki. Wuznaće rozestaji so Sonja Toepfer na eksperimentelne wašnje ze žiwjenjom Alojsa Andrickeho. Prapředstajenje filma, kotryž so w nadawku biskopstwa Drježdźany-Mišno zdźěła, běše dnja 18. januara 2011 w Drježdźanach.

Składnostnje stotych posmjertnych narodnin Alojsa Andrickeho předstajištej Němsko-Serbske ludowe dźiwadło a Serbski ludowy ansambl 12. apryla 2014 prapremjeru serbskeje hudźbneje dramy Chodźić po rukomaj Jěwy-Marje Čornakec a Ulricha Pogody.[5]

Literatura wobdźěłać

  • Marja Kubašec: Alojs Andricki. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1999.
  • Hermann Scheipers: Gratwanderungen. Priester unter zwei Diktaturen. St. Benno-Verlag, Lipsk 1997, ISBN 3-7462-1221-9.
  • Joachim Reinelt: Ein Lichtzeichen für unsere Zeit. W: Kirchliches Amtsblatt für das Bistum Dresden-Meißen. Lětnik 8 (1998), zešiwk 14, str. 188–192.
  • Siegfried Seifert: Kaplan Alois Andritzki. W: Helmut Moll (wud.): Zeugen für Christus. Das deutsche Martyrologium des 20. Jahrhunderts. 1. zwjazk, Schöningh, Paderborn 2001, str. 154-156.
  • Marcus Knaup: Zeuge für Christus: Alois Andritzki (1914–1943). W: Theologie und Glaube. Zwjazk 4, 2010, str. 493–498.
  • Alojs Andritzki, Benno Schäffel (wud.): Alojs Andritzki. Ein Lebensbild. St. Benno-Verlag, Lipsk 2011, ISBN 3-7462-3063-2.
  • Šćěpan Delan, Benno Schäffel (wud.): Alojs Andricki. Wobraz žiwjenja. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2011, ISBN 978-3-7420-2206-6.
  • Šćěpan Delan, 100. posmjertne narodniny zbóžneho Alojsa Andrickeho, Česko-lužický věstník vydává Společnost přátel Lužice, číslo 11–12, listopad–prosinec 2014, ročník XXIV, s. 84 – 86, ISSN 1212-0790
  • Anna Měrćinowa: Změna w historiskim wopominanju na přikładźe Alojsa Andrickeho. W Rozhledźe, čo. 4/2020, str. 22–25

Wotkazy wobdźěłać

  Commons: Alojs Andricki – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajow

Žórła wobdźěłać

  • Marja Kubašec: Andricki, Alojs. W: Jan Šołta, Pětr Kunze, Franc Šěn (wud.): Nowy biografiski słownik k stawiznam a kulturje Serbow. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1984, str. 28sl.
  1. ↑ Der Märtyrer, der auf den Händen ging. W: Schönstatt-Nachrichten. Schönstatt, 21. apryla 2011. (online, wotwołana 15. apryla 2014) (němsce)
  2. ↑ Prozession zu Ehren von Alojs Andritzki. W: Lausitzer Rundschau. Wojerecy, 01. měrca 2012. (online, wotwołana 22. apryla 2014) (němsce)
  3. ↑ Dietrich Scholze: Stätten und Stationen religiösen Wirkens: Studien zur Kirchengeschichte der zweisprachigen Oberlausitz. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2009, str. 327. ISBN 978-3-7420-2136-6 (books.google.de) (němsce)
  4. ↑ Lucija Hajnec: Rozestajenje z wójnu a fašizmom. Nazhonjenja luda we wosudźe jednotliwca. Marja Kubašec. W: Měrćin Völkel (red.): Spisy Serbskeho instituta 5 – Přinoški k stawiznam serbskeho pismowstwa lět 1945–1990. Ludowe nakładnistwo Domowina. Budyšin 1994. str. 56sl. (hsb.)
  5. ↑ Chodźić po rukomaj na webstronje Němsko-Serbskeho ludoweho dźiwadła. (online, wotwołana 15. apryla 2014) (hsb.)
Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije