Prawa myšpla
| |
| Prawa myšpla (Mespilus germanica) | |
| systematika | |
|---|---|
| Domena | Eukaryoty |
| Swět | Rostlinstwo |
| Rosidy Eurosidy I | |
| rjad: | (Rosales) |
| swójba: | Róžowe rostliny (Rosaceae) |
| podtribus: | Jadrješkosadowe rostliny (Pyrinae) |
| ród: | Myšpla[1] (Mespilus) |
| družina: | Prawa myšpla |
| wědomostne mjeno | |
| Mespilus germanica | |
| L. | |
Prawa myšpla (Mespilus germanica) je štom abo kerk ze swójby róžowych rostlinow.
Wopis wobdźěłać
Prawa myšpla je ćernjojty, 3 m wysoki kerk abo 6 m wysoki štom. Kultiwowane sorty njejsu ćernjojte.
Skora je oliwozelena a dołho hładka wostanje.
Młody hałuzy su husto kosmate, pozdźišo so wobnaža.
Łopjena wobdźěłać
Zymske pupki su jejkojte a docpěja dołhosć wot 5 mm.
Łopjena su měnjate, jara krótko stołpikate, dołhojte, lancetoje hač owalne, prědku wótre, na hornim boku ćmowozelene, na delnim boku šěrozelene a husto móškojće-wołmokosmate. Wone docpěja dołhosć wot 6 hač do 12 (15) cm a šěrokosć wot 3 cm. Jich kroma je sćeńka rězana abo cyłokromna. Pódlanske łopješka su lancetojte a docpěja dołhosć wot 15 mm.
Kćenja wobdźěłać
Kćěje wot meje hač do junija. Běłe, pjećličbne kćenja docpěja rozměr mjez 4 a 5 (6) cm a steja po jednym nakónčne na krótkich wurostkach. Keluškowe łopješka su linealne-lancetojte, dołhe a wuske a docpěja dołhosć wot 15 mm, při čimž hač do zrałosće płodow wostanu. Wobalka je dwójna. Krónowe łopješka su kulojte.
Płody wobdźěłać
Jabłukowe płody su brune, jara twjerde, krušwojte hač nimale wopak-kehelojte a docpěja wulkosć wot něhdźe 2-3 cm, při kultiwowanych sortach 4 cm. Wone su horjeka wopłonjene a wot łisćołopjenojtych, keluškowych łopješkow krónowane a wobsahuja pjeć kamjeńtwjerdych jadrow. Ale so hakle po skutkowanju mróza mjechke stanu a so hodźa jěsć.
Stejnišćo wobdźěłać
Rosće w bohatych na družinach dubowych měšanych lěsach, rědko w regionach plahowanja wina a w swětłych lěsach wodźiwjena, ale so zdźěla jako wozdobne drjewa plahuje. Ma radšo w lěće ćopłe, wutkate, humusowe abo kamjentne wapnite abo hlinjane pódy.
Rozšěrjenje wobdźěłać
Rostlina je w juhozapadnej Aziji, w Kawkazu, w sewjernej Persiskej, juhowuchodnej Europje a w južnych Alpach rozšěrjena, při čimž we zapadnej Europje a na sewjer Alpow jenož wodźiwjene wustupuje. Dźiwja forma při nas njewustupuje.
Wužiwanje wobdźěłać
Prawa myšpla bě woblubowany sadowy štom za čas srjedźowěka.
Jeje płody su dla wysokeho wutka na pektinach a kisalinach same abo w měšenju z jabłukami, winom a cokorom k wuhotowanju wot marmelady přihódne. Nimo toho wone jako přidawk k jabłukowym a krušwowym moštam tych dźeržomnosć polěpša.
Nóžki wobdźěłać
- ↑ Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1, str. 274.
Žórła wobdźěłać
- Mayer, Schwegler: Welcher Baum ist das?, Bäume, Sträucher, Ziergehölze, ISBN 978-3-440-11273-1, strona 108 (němsce)
- Spohn: Welcher Baum ist das? Die neuen Kosmos-Naturführer, ISBN 978-3-440-10794-2, strona 112 (němsce)
- Ullstein Lexikon der Pflanzenwelt, 1973, ISBN 3-550-16019-4, strona 294 (němsce)
- Ulrich Hecker: BLV Bestimmungsbuch Bäume und Sträucher, ISBN 3-405-13737-3, stronje 74, 162 (němsce)
- Brankačk, Jurij: Wobrazowy słownik hornjoserbskich rostlinskich mjenow na CD ROM. Rěčny centrum WITAJ, wudaće za serbske šule. Budyšin 2005.
- Kubát, K. (Hlavní editor): Klíč ke květeně České republiky. Academia, Praha (2002)
- Lajnert, Jan: Rostlinske mjena. Serbske. Němske. Łaćanske. Rjadowane po přirodnym systemje. Volk und Wissen Volkseigener Verlag Berlin (1954)
- Rězak, Filip: Němsko-serbski wšowědny słownik hornjołužiskeje rěče. Donnerhak, Budyšin (1920)