Połobšćina

Połobšćina je mortwa rěč Połobskich Słowjanow w sewjernej Němskej. Jako dźěl lechitiskeho dźěla zapadosłowjanskich rěčow bě podobna pólšćinje a kašubšćinje, ale wězo tež ze serbšćinu. Na juhu mjezowaše rěčny teritorij ze staroserbskimi kmjenami, rěčna hranica da so dźensa na zakładźe městnych mjenow poměrnje derje rekonstruować.

Wenska rec
Połobšćina

kraje	Sewjerna Němska do 18. lětstotka
rěčnicy	mortwa rěč
znamjenja a klasifikacija
klasifikacija	Indoeuropske rěče Słowjanske rěče Zapadosłowjanske rěče Połobšćina
družina pisma	łaćonski alfabet
rěčne kody
ISO 639-2:	sla
ISO 639-3 (SIL):	pox

Połobskich pomnikow njeje přewjele, rěčne dokumenty pochadźeja ze wšelakich časow a wšelakich regionow. Wo staršej dobje je jenož mało znate. Zajimawy přikład je pječat z połobskim nadpismom, kotryž dokumentuje, zo bě połobšćina zdźěla tež hamtska rěč. Na tutu móžnosć skedźbni Edward Wornar w swojim nastawku Nastărei̯să venstă slüvesa?, kotryž wozjewi 2002 w Lětopisu. Najwjetši podźěl znatych połobskich tekstow maja drjewjanske teksty a zběrki z 18. lětstotka.

Rěčne wosebitosće

Cyłkowny něhdyši rěčny teritorij da so na zakładźe městnostnych mjenow rekonstruować, kotrež pokazuja wěste charakteristika we wuwiću rěče, kotrež wotmjezuja połobšćinu wot staroserbskich dialektow w juhu a pomoranšćiny na wuchodźe. Při tym běchu hranicy mjez tutymi rěčnymi teritorijemi skerje šěroke přechodne pasma. Sćěhuje zarys typiskich połobskich zwukowych inowacijow resp. archaizmow:

1. zachowanje nosowkow

2. wuwiće *ě před twjerdymi dentalemi na a

3. změna prasłowjanskeje tort-skupiny > tart

4. zdźerženje palatalneho *ť a *ď

Na wjetšinje něhdyšeho teritorija zańdźe połobšćina hižo do 13./14. lětstotka. W někotrych kónčinach zdźerži so prawdźepodobnje trochu dlěje, na př. na Rujanach (prawdźepodobnje do 15. lětstotka) abo wokoło dźensnišeju městow Ludwigslust a Grabowa. W někotrych kónčinach Stareje marki zachowa so połobšćina zdźěla hač do 17. lětstotka. Najdlěje zamó wona w Hannoverskim Wendlandźe, w dźensnišim wokrjesu Lüchow-Danneberg přežiwić. Tuta wotnožka połobšćiny mjenowaše so drjewjanšćina, kotraž je hač do srjedź 18. lětstotka dokładźena. Charakteristika drjewjanšćiny tutoho časa su:

1. změna *a w nimale wšěch pozicijach na o, potrjechene je tež a < *ě resp. sekundarne a w něhdyšej tort-skupinje

2. dalokosahaca diftongizacija *i, *y, *u > ai, åi, au

3. změna *o > ü, ö

4. dalokosahaca změna *ь, *ъ > a, å (tež w słabej poziciji)

5. změna *g, *k we wěstych pozicijach > ď, ť

6. wuwiće *ьl, *ъl > åu.

Kaž za wobě serbšćinje je tež za drjewjanšćinu zachowanje aorista a imperfekta dokładźene.

Přirunanje z druhimi słowjanskimi rěčemi

połobsce	pólsce	delnjoserbsce	hornjoserbsce	čěsce	rusce
clawak, clôwak	człowiek	cłowjek	čłowjek	člověk	человек (čelowjek)
vicer	wieczór	wjacor	wječor	večer	вечер (wječer)
brot	brat	bratš	bratr	bratr	брат (brat)
dôn	dzień	źeń	dźeń	den	день (deń)
ręka	ręka	ruka	ruka	ruka	рука (ruka)
prenja zaima, jisin	jesień	nazymje	nazyma	podzim	осень (oseń)
sneg	śnieg	sněg	sněh	sníh	снег (snjeg)
lato	lato	lěśe	lěćo	léto	лето (leto)
sestra	siostra	sotša	sotra	sestra	сестра (sestra)
ryba	ryba	ryba	ryba	ryba	рыба (ryba)
widin	ogień	wogeń	woheń	oheň	огонь (ogoń)
wôda	woda	woda	woda	voda	вода (woda)
wjôter	wiatr	wětš	wětřik, wětr	vítr	ветер (wjeter)
zaima	zima	zymje	zyma	zima	зима (zima)

Tekstowy přikład

Aita nos (Wótče naš)

połobsce
Aita nos, tâ toi jis wâ nebesai, sjętü wordoj tüji jaimą; tüji rik komaj; tüja wüľa mo są ťüńot kok wâ nebesai tok no zemi; nosę wisedanesnę sťaibę doj nam dâns; a wütâdoj nam nose greche, kok moi wütâdojeme nosim gresnarem; ni bringoj nos wâ warsükongę; toi losoj nos wüt wisokag chaudag. Pritü tüje ją tü ťenądztwü un müc un câst, warchni Büzac, nekąda in nekędisa. Amen.

Eksterne wotkazy

• Čěska webstrona wo połobskej rěči. (čěsce)
• Kazimierz Polański^[→pl]: Gramatyka języka połabskiego. Elektroniska wudaće, bjez datuma. (pól.)

Literatura

• Reinhold Olesch: Thesaurus linguae Dravaenopolabicae. (= Slavistische Forschungen; Band 42). Böhlau, Köln und Wien 1983-1987 (Wörterbuch in 3 Bänden und Registerband)
• August Schleicher: Laut- und Formenlehre der polabischen Sprache. Kaiserliche Akademie der Wissenschaften, Sankt Petersburg 1871 (Nachdrucke: Saendig-Reprint-Verlag, Wiesbaden 1967; Reprint-Verlag, Vaduz/Liechtenstein 1999)
• Johann Parum Schultze; Reinhold Olesch (Hrsg.): Fontes linguae Dravaenopolabicae minores et Chronica Venedica J. P. Schultzii. (= Slavistische Forschungen; Band 7). Böhlau, Köln und Graz 1967
• Christian Hennig von Jessen: Vocabularium Venedicum (oder Wendisches Wörter-Buch) (1705). Nachdruck besorgt von Reinhold Olesch. - Köln [u.a.]: Böhlau 1959 (Gewährsmann des Pastors C. Hennig von Jessen war der polabisch sprechende Bauer Johann Janieschge aus Klennow)
• Wornar, Edward: Nastărei̯să venstă slüvesa? : pomnik srjedźowěkowskeje połobšćiny, W: Lětopis 49(2002)2, str. 83-91.

Słowjanske rěče

wuchodosłowjanske rěče:	běłorušćina - rušćina - rusinšćina - rutenšćina † - stara wuchodosłowjanšćina † - stara Nowgorodska narěč† - ukrainšćina - zapadopolešćina
zapadosłowjanske rěče:	čěšćina - lešon kenaan † - lachšćina - pólšćina - połobšćina † - pomoršćina (kašubšćina, słowinšćina †) - serbšćina (delnjoserbšćina - hornjoserbšćina - wuchodoserbske dialekty †) - słowakšćina - šlešćina
južnosłowjanske rěče:	bołharšćina (Banatska bołharšćina) - bosnišćina - chorwatšćina (Hrodowska chorwatšćina, molišćina) - čornohóršćina - makedonšćina - serbišćina - słowjenšćina (prekmuršćina, rezijanšćina) - starocyrkwinosłowjanska rěč †
konstruowane słowjanske rěče:	Glagolica - Lydnevi - Mezislovanska - Mjezysłowjanšćina - Proslava - Ruslavsk - Slovio
fiktiwne słowjanske rěče:	Mrezisk - Seversk - Sevorian - Skuodian - Slavisk - Slavëni - Vozgian - Wenedyk
druhe:	prasłowjanšćina †
	† mortwe