Chaos

Chaos (grjeksce χάος, cháos) je staw dospołneho njeporjadka a zašmjatanosće a z tym napřećiwk ke kosmosej, grjekskemu zapřijeću za porjadk.

Stawizny zapřijeća

Etymologisce je słowo chaos zwjazane z grjekskim werbom χαίνω („so rozdajić, so rozdźěrać, zywać“). Woznamjeni prěnjotnje potajkim „rozdajeny rum“, „so rodźěraca prózdnota“, „bjezdno“. Hłuboka wudrjeńca na połkupje Peloponnes mjenuje so tohorunja Chaos. Přirunuj tež z prawudrjeńcu Ginnungagap nordiskeje mytologije.

Protoindoeuropsce *"ghen-", *"ghn-"; přirunuj jendźelske "chasm" (rozdrjeńca, škałoba) a "yawn", (zywać) starojendźelsce geanian = "to gape" (rozdźěrać, rozdajić, zywać), němsce „gähnen“.

W Teogoniji grjekskeho basnika Hesioda (ca. 700 do Chr.) je chaos prěnjotny staw swěta: „Zawěrno, najprjedy nasta chaos a pozdźišo zemja.“ (werš 116). Chaos je w tutym kosmogoniskim mytosu podobny na ničo a na prózdnosć. Dźěsći abo potomnikaj chaosa stej pola Hesioda Nyks, bohowka nocy a Erebos, bóh ćěmnoty. Tohorunja su z chaosa wušli Gaia (zemja) Eros (bóh lubosće) a podswět Tartarus.

W prěnich stawiznach stworjenja swěta w bibliji (Genezis 1,1-5) hodźitej so słowje „pusta a prózdna“ jako hinaši wuraz za chaos interpretować. W hebrejskej bibliji steji na tutym městnje תֹהוּ וָבֹהוּ, štož so pozdźišo jako „tohuwabohu“ pola nas zadomi.

Hakle wot 17. lětstotka woznamjeni chaos we wšědnej rěči njeporjadk, šmjatk.

Citaty

Jeničce ženij wobknježi chaos. (Albert Einstein)

Ničo njemóže bjez porjadka eksistować – ničo njemóže bjez chaosa nastać. (Albert Einstein)

Praju wam: Dyrbiš hišće chaos we sebi měć, zo by móhł rejowacu hwězdu porodźić. (Friedrich Nietzsche, předrěč Zarathustry w Also sprach Zarathustra)

Chaos je tak dołho chaos, doniž njerozumimy, zo je to wyši porjadk. (Gerd Gerken)

Žórła

• Němska wikipedija