Całtki
| |
| Całtki (Convallaria majalis) | |
| systematika | |
|---|---|
| Domena | Eukaryoty |
| Swět | Rostlinstwo |
| Monokotyledony | |
| rjad: | (Asparagales) |
| swójba: | Hromakowe rostliny (Asparagaceae) |
| podswójba: | Ruskusowe rostliny (Nolinoideae) |
| ród: | (Convallaria) |
| družina: | Całtki[1][2] |
| wědomostne mjeno za ród | |
| Convallaria | |
| L. | |
| wědomostne mjeno za družinu | |
| Convallaria majalis | |
| L. | |
Całtki[1][2] abo całtka (Convallaria majalis) je jenička družina monotypiskeho roda (Convallaria) w podswójbje ruskusowych rostlinow (Nolinoideae) znutřka swójby hromakowych rostlinow (Asparagaceae). Prjedy běchu dźěl całkowych rostlinow (Convallariaceae). Molekularnobiologiske přepytowanja přinjesu dźensniše přirjadowanje.
Wopis wobdźěłać
Całtki su wjacelětna, zelišćowa, naha, podzemsce łažaca rostlina, kotraž docpěwa wysokosć wot 20 hač do 30 cm. Rostlina je smjerćonošnje jědojta.
Podzemsce maja ricom.
Łopjena wobdźěłać
Delnje łopjena su šupizkojte. 2 hornjej łopjenje stej šěroko-lancetojtej, paralelno-nerwnej, docpěwatej dołhosć mjezy 10 a 20 cm.
Kćenja wobdźěłać
Kćěja wot meje hač do junija. Kwětnistwo je dołhostołpikate, wuńdźe z paže najhornišeho šupizkojteho łopjena. Nošne łopjena su móličke, krótše hač kćenjowe stołpiki. Kćenja su nygace, zwonate, docpěwaja dołhosć mjezy 5 a 7 mm. 6 kćenjowych łopjenow su zarostowane, z małymi, won zhibowanymi kónčkami.
Ćopłotolubujaca rostlina bu najčasćišo wot insektow (předewšěm wot pčołow) wopróšena, ale sebjewopróšenje často wjedźe k nasadźenju wot płodow.
Płody wobdźěłać
Płódnik je hornje stejacy. Płód je čerwjena jahoda.
Jahodowe płody rozšěrjeja so wot zwěrjatow.
Stejnišćo wobdźěłać
Całtki rostu w lisćowych lěsach a pod kerčinami; na wapnu. Preferuje chłódnu klimu.
Rozšěrjenje wobdźěłać
Całtki su nimale w cyłej Europje (w juhu jenož w horinach), we wuchodźe hač do centralneje Azije rozšěrjene.
Substancy wobdźěłać
Rostlina wobsahuje glykosidy (Cardenolide), kotrež buchu za lěkowanje wutrobnych chorosćow wužiwane. Jich wuskutkowanje je podobne na tym čerwjeneho naporsta (Digitalis purpurea).
Nóžki wobdźěłać
- ↑ 1,0 1,1 Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1, str. 58.
- ↑ 2,0 2,1 W internetowym słowniku: Maiglöckchen
Žórła wobdźěłać
- Botanica, Einjährige und mehrjährige Pflanzen, Über 2000 Pflanzenporträts, ISBN 978-3-8331-4469-1, strona 236 (němsce)
- GU Maxi-Kompaß Blumen, ISBN 3-7742-3852-9, strona 156 (němsce)
- GU Naturführer Blumen, ISBN 3-7742-1507-3, stronje 158-159 (němsce)
- Seidel/Eisenreich: BLV Bestimmungsbuch Blütenpflanzen, ISBN 3-405-13557-5, stronje 96-97 (němsce)
Eksterne wotkazy wobdźěłać
- Swójba pola DELTA (jendź.)